De speeltuinvereniging (Om) de Doorbraak heeft een bijzondere geschiedenis. Zo is ze twee maal opgericht, in 1952 en in 1992, en nog vaker geopend. De Doorbraak waar de speeltuin naar verwijst, is min of meer de route van de huidige Ir. Driessen- en (vooral) Oosterkerkstraat.

Aan de Herengracht en de Zijlsingel staan oorspronkelijk fabrieksgebouwen van de Leidsche Katoen Maatschappij. Die sluit in de jaren dertig. De fabriek aan de Herengracht wordt gesloopt en vanaf de Hooigracht wordt een straat aangelegd naar een nieuwe brug over de Zijlsingel: de Doorbraak. De route doorsnijdt Pancras-Oost – vooral fabrieken met daartussen krotten – en de door fabrieken omgeven volksbuurt rond de Oranje- en Waardgracht. Al in de jaren dertig wil de gemeente die buurt saneren. Dat kan dan nog niet planmatig, daarom laat men deze buurt eigenlijk verkrotten.

In augustus 1951 richten ouders een “rommelspeelplaats” in op De Doorbraak, op het Waard(kerk)plein bij de Oranjegracht en Langstraat.  Ze doen dat samen met leiders van twee clubhuizen in de buurt – De Waard (RK) en De Sperwers (Vrijzinnig Protestants) [link Club-en Buurthuiswerk]. Geen speeltuin met schommels en wippen, maar een avontuurlijke speelplek met stenen, zand, rioolbuizen en een autowrak, bestemd voor kinderen van 9 tot 12 jaar. Het is een experiment, gebaseerd op een Deens voorbeeld.

Hoewel LBS-voorzitter M.I. Smit opmerkt dat het niet onmogelijk is dat speeltuinen van deze aanpak iets zouden kunnen leren, lijkt het experiment toch niet goed te vallen in de stad en de buurt. Wanneer op 9 juli 1952 door buurtbewoners samen met het clubhuiswerk de speeltuinvereniging Om de Doorbraak wordt opgericht, kiest men nadrukkelijk voor een gewone speeltuin; de “rommelspeeltuin” wordt een “geslaagde mislukking” genoemd.

Speeltuinvereniging Om de Doorbraak vraagt in 1953 om een terrein en krijgt dat snel. Op 15 augustus 1953 wordt de tuin feestelijk geopend door de vrouw van beschermheer M.C. de Jong, directeur van de Grofsmederij. Alleen: het terrein is tijdelijk vanwege de saneringsplannen.

NB: als we contact leggen met de Erven NvdHorst, zou het mooi zijn een originele afdruk/scan te vragen

Er moet nog veel gebeuren om de speeltuin in te richten. In 1954 wordt de tuin betegeld. Een jaar later krijgt Om de Doorbraak de eerste dubbele glijbaan van de stad, 27 meter lang en 7 meter hoog. Het is een actieve vereniging, onder meer bekend door haar uitgebreide vakantieprogramma. Maar verzoeken om een permanent terrein, waar een clubhuis en veel meer wensen gerealiseerd kunnen worden, leiden tot niets. Er kom alleen een afrastering.

Ondertussen wordt in de buurt steeds meer gesloopt. Er wonen daardoor steeds minder kinderen. Eind november 1974 wordt een bestemmingsplan vastgesteld voor de wijk. Daarin is geen plaats voor een speeltuin. De vereniging heft zich voorlopig op, het speeltuinterrein wordt in 1976 ontruimd. De pers stelt dat ze “vrijwel zeker” weer opgebouwd zal worden in wat nu het Ankerpark is.

Zestien jaar later is de wijk volgebouwd. Fabrieken en verkrotte huisjes hebben plaatsgemaakt voor sociale woningbouw. Hoog tijd voor de wederopstanding van de speeltuinvereniging, vinden diverse bewoners. Zij richten in december 1992 een nieuwe De Doorbraak op.

De nieuwe speeltuin moet komen in het Katoenpark, op de hoek van Oosterkerkstraat en Zijlsingel, waar tot in de jaren zeventig ook een fabriek van de Katoenmaatschappij heeft gestaan. In 1993 stelt de gemeente geld beschikbaar, twee jaar later wordt met de aanleg begonnen en in de late zomer van 1996 gaat de nieuwe Doorbraak open.

Men wil al snel meer dan een gewone speeltuin zijn. Er groeien ideeën voor een ecologisch verantwoorde, avontuurlijke speeltuin, die toegankelijk is voor iedereen, ook voor kinderen met een handicap. De ideeën krijgen een plek in de ontwikkeling van het zogeheten Singelpark, waarbij de omgeving van de speeltuin eveneens veel groener wordt.

Uiteindelijk begint in 2020 het werk aan de nieuwe opzet. De gemeente betaalt mee, maar voor allerlei extra’s zorgt de vereniging zelf via crowd funding en sponsoring. De nieuwe natuurspeeltuin opent in juni 2021. Niet dat dan alles al klaar is: de invalidentoilet wordt uiteindelijk in het najaar van 2022 gerealiseerd.

De nieuwe tuin heeft een grote waterpartij (met veel zand), die in tweeën is verdeeld, één deel voor heel kleine, en één voor wat grotere kinderen. Eromheen struiken en bosjes met paadjes  (waaronder een “blote voetenpad”) en verstop-, klauter- en andere speelplekjes. Vanaf het dak van de kiosk (met winkeltje en toiletgroep), klatert op warme dagen een waterval. Er staan ook meer traditionele speelwerktuigen, deels uit de vorige tuin. Het ideaal is ook binnen de speeltuin een plek te maken die interessant is voor oudere kinderen.

De toegang van de tuin, zelfs het lidmaatschap van de vereniging, is gratis. Er staat ook geen hek om de tuin, die daarmee altijd open is. Dat betekent wel dat de vrijwilligers ’s ochtends vaak rotzooi op moeten ruimen van zich in de tuin verpozende jonge én volwassen buurtbewoners, of van mensen die met hun bootje over de singel varen. Maar de vrijwilligers – meest jonge ouders, vaak hoogopgeleid – doen dat trouw. De beloning daarvoor is steeds weer het enthousiasme van de spelende kinderen, die behalve uit de buurt, ook uit andere Leidse wijken komen.